पाठ १) १९९१ नंतरचे जग
प्र. ४ दिलेल्या विधानांसाठी समर्पक संकल्पना लिहा :
- (१) जेव्हा एक राज्य इतर राज्यांवर लष्करी ताकदीच्या वापराशिवाय प्रभाव पाडते –
उत्तर : महासत्ता
*(२) जागतिक घडामोडींवर प्रभाव टाकण्याची व स्वतःचे हित साधण्याची क्षमता तसेच आंतरराष्ट्रीय राजकारणात महत्त्वाचे स्थान असलेले राज्य –
उत्तर : सॉफ्ट पॉवर
(३) युगोस्लाव्हियाचे विघटन होऊन नवीन राष्ट्रे उदयास आली –
उत्तर : वार्षिक राष्ट्रवाद
(४) वैयक्तिक स्वातंत्र्याला महत्त्वाचे स्थान असलेली प्रातिनिधिक लोकशाही व्यवस्था –
उत्तर : उदारमतवादी लोकशाही
(५) पात्र व्यक्तींना २६ युरोपीय देशांत मुक्तपणे प्रवास करण्याची परवानगी –
उत्तर : शेंगेन व्हिसा
पाठ २) १९९१ नंतरच्या महत्त्वाच्या संकल्पना आणि समस्या : जागतिकीकरण
- (१) आंतरराष्ट्रीय व्यापारासंबंधी एकमेव आंतरराष्ट्रीय संघटना-
उत्तर : World Trade Organization
- (२) अनेक देशांत कार्यरत असलेली कंपनी-
उत्तर : बहुराष्ट्रीय कंपनी
(३) वस्तू आणि सेवाविषयीचा १९९५ सालचा बहुराष्ट्रीय करार-
उत्तर : General Agreement on Trende in Services (GATS)
(४) बौद्धिक संपदेच्या अधिकाराविषयीचा करार –
उत्तर : Trede रेलेतद Aspects of Intellectual Property Rights ( TRIPs)
(५) कोणत्याही एका राष्ट्राशी बांधील नसलेले व्यापार संघटन-
उत्तर : Trans – National Corporation
पाठ ३) १९९१ नंतरच्या महत्त्वाच्या संकल्पना आणि समस्या : मानवतावादी प्रश्न
- (१) जास्त उत्पन्न देणाऱ्या जातीच्या बियाणांचा विकास सिंचन पद्धतीचा विस्तार –
उत्तर : हरित क्रांती
- (२) भारतीय सरकारचा विचारगट म्हणून काम करणे व सरकारला निर्देशक आणि धोरणात्मक सल्ले देणे –
उत्तर : नीति आयोग
(३) शाश्वत जीवनासाठी मिळकतीचा व उत्पादक साधनांचा अभाव –
उत्तर : दारिद्र्य – गरीबी
(४) भारताच्या आर्थिक व्यवस्थेचे आधुनिकीकरण –
उत्तर : उद्योगीकीकरण
(५) ग्रामीण भागातील लोकांना स्वरोजगार उपलब्ध करून देणारा कार्यक्रम –
उत्तर : एकात्मिक ग्रामीण विकास कार्यक्रम
पाठ ४) समकालीन भारत : शांतता, स्थैर्य आणि राष्ट्रीय एकात्मतेसमोरील आव्हाने
*(१) समाजात भीती/घबराट/ धास्ती निर्माण करण्यासाठी हिंसाचाराचा केलेला वापर –
उत्तर : दहशतवाद
*(२) लोकांचा राज्याच्या निर्णय प्रक्रियेतील सहभाग –
उत्तर : सहभागीयुक्त लोकशाही
(३) एकीच्या भावनेने बांधलेला समुदाय –
उत्तर : राष्ट्र
(४) भारतीय स्वातंत्र्य आंदोलनातून निर्माण झालेली भावना –
उत्तर : राष्ट्रवाद
(५) प्रादेशिक गरजा आणि राष्ट्रीय गरजा यात समतोल साधण्यासाठी –
उत्तर : संघराज्यात्मक व्यवस्था
पाठ ५) समकालीन भारत : सुशासन
- (१) शासकीय अधिकाऱ्यांच्या विरोधातील तक्रारींची चौकशी करणारी व्यक्ती –
उत्तर : लोकपाल/लोकायुक्त
(२) लोकप्रशासनाला साहाय्यकारी भूमिका बजावणाऱ्या संस्था –
उत्तर : स्वयंसेवी संस्था
(३) विविध प्रकारच्या बिगर शासकीय संस्थांचा समुच्चय-
उत्तर : नागरीसमाज
(४) संपर्क तंत्रज्ञानावर आधारित प्रशासन –
उत्तर : ई – प्रशासन
(५) मानवाधिकाराची जोपासना करणारी यंत्रणा –
उत्तर : राष्ट्रीय मानवाधिकार आयोग
पाठ ६) भारत आणि जग
(१) भारताचा लष्करी गटांत सामील न होण्याचा निर्णय –
उत्तर : अलिप्ततवाद
(२) १९९० च्या दशकापासून आर्थिक वृद्धीचा दर वाढण्यासाठी भारताने स्वीकारलेले धोरण –
उत्तर : जागतिकीकरण
(३) शीतयुद्धाच्या काळातील जागतिक व्यवस्था –
उत्तर : द् विध्रुवीय
(४) शीतयुद्धानंतरची जागतिक व्यवस्था –
उत्तर : एकध्रुवीय
(५) जगातील इतर देशांशी संबंध स्थापन करण्याचे साधन –
उत्तर : परराष्ट्र धोरण